قالی كاشان، در میان هنرهای دستی و به خصوص فرش دستباف جایگاه ویژه و منحصر به فردی دارد و جلوه‌گاه اندیشه‌های لطیف انسانی است.

بخش عمده آوازه قالی كاشان به بافندگان توانا و خوش ذوق آن ارتباط دارد كه نسل به نسل هنر خود را منتقل كرده‌اند.

اصغر شاطری یكی از محققان فرهنگ مردم در كاشان در معرفی هنر قالی بافی در این دیار كهن، می‌نویسد: قالی شیخ صفی معروف به اردبیلی كه در موزه  ویكوتوریاآلبرت لندن قرار داردو در سنه 926 ه- ق بافته شده است، كار  مقصود كاشانی بافنده مشهور این دیار است.

این فرش یكی از عالی‌ترین قالی های جهان است و در كتیبه آن نوشته شده:

جز آستان توام در جهان پناهی نیست/ سر مرا به جز این در حواله گاهی نیست، عمل غلام آستان، مقصود كاشانی فی سنه 926 .

قالی معروف به شكارگاه نیز از بزرگترین قالیهای جهان ،بافته شده در این شهر است. همچنین قالی های معروف به چلسی و قالی  گلدانی و دهها قالی دیگر كه به خاطر زیبایی موجب شكوه و افتخار موزه‌های بزرگ است در كاشان بافته شده است.

قالی كاشان دوره‌های سخت و زیان باری از هجوم و فتنه افغانها گرفته تا زلزله مهیب سال 1192 را پشت سر گذاشته و با وجود كسادی و بی‌رونقی بازار و بی‌مهری و كم توجهی مسوولان در سالهای اخیر، بافندگان كاشانی همچنان برای زنده نگه داشتن این هنر تلاش می‌كنند.

هرچند با ورودصنعت فرش ماشینی، هنر فرش دستباف در كاشان نیز دچار ركود شده، ولی هنوز در بازار تاریخی كاشان حجره‌های زیادی وجود دارد كه محل تماشای بهترین قالی های دست باف با بهترین نقش های اصیل ایرانی است.

در شماره اخیر فصلنامه فرهنگ مردم كاشان در مورد پیشینه نقشه‌های قالی كاشان آمده: از تصاویر موجود بر سفال سیلك می‌توان حدس زد، احتمالا نقشه كشی در آن دوره در كاشان وجود داشته است.

 

طرح‌ها و نقشه‌های قالی ایرانی اكثر به نام محل بافت آنها معروف شده‌اند و قالی های كاشان نیز از این جمله‌اند. این مساله موجب شده تا نقشه‌ها از طرح‌ها و تنوع بی شماری برخوردار شوند، بطوریكه نقشه‌های قالی كاشان جای كاملا مشخص و برجسته‌ای در هنر ماندگار ایران دارد.

طرح‌های قالی، ریشه در فرهنگ قومی و شرایط هر منطقه دارد از جمله نقشه های قالی كاشان می‌توان از ترنج و محراب، محتشم كاشان، گلدانی و درختی كاشان، شكارگاه ، حیوانی ، بته‌جقه‌ای كاشان، سجاده‌ای كاشان نام برد.

برخی از هنرمندان رشته نقشه كشی قالی در كاشان میرزا احمد و میرزا علی اكبر نقاش، سیدرضاخان صانعی، میرزا نصرالله خان، دبیرالصنایع و نظام افسری، آثاری از خود به جا گذاشته‌اند كه موجب تحسین و تقدیر مجامع داخلی و بین‌المللی است.

رنگرزی از جمله صنایع دستی مرتبط با قالی بافی كاشان است كه قدمت آن با صنایع نساجی یكسان بوده‌است. این صنعت در گذشته در بازار كاشان رونق زیادی داشته، بطوری كه در اكثر گذرگاههای بازار تاریخی‌این شهر كارگاههای رنگرزی‌فعال بوده است، اما اكنون اكثر آنها تعطیل شده و تا حدودی كار رنگرزی به شیوه سنتی منسوخ شده است.

رفوگری نیز حرفه‌ای مرتبط با قالی‌است كه در گذشته در بازار كاشان از رونق زیادی داشته اما اكنون تعداد رفورگران بسیار اندك است.

رییس انجمن علمی فرش ایران و یكی از استادان با سابقه رشته‌فرش دانشگاه كاشان می‌گوید: با توجه به آثار بدست آمده در تپه‌های سیلك، سابقه فرش كاشان به ایران باستان و یكهزار سال قبل از میلاد می‌رسد. در دوره ساسانیان دست بافتهای كاشان به شهرت می‌رسد.  در جریان سفر ماركوپولو سیاح ایتالیاتی كه در زمان تیموریان صورت گرفته، باز موضوع فرش و مخمل خوش و نقش كاشان مطرح است.

فرش كاشان در دوره صفوی به اوج شهرت جهانی رسید، بطوریكه اولین صادرات اصلی و نظام‌مند دولتی فرش ایران در آن زمان از كاشان به سفارش پادشاه لهستان انجام گرفت.  از جمله فرش های ارزشمند این دوره را فرش شیخ صفوی نام برد كه با دست توانای بافنده‌ای كاشانی بافته‌شده و اكنون در موزه ویكتوریاالبرت لندن نگهداری می‌شود. فرش كاشان در دوره قاجار و پهلوی نیز همچنان مورد توجه بوده، و تا قبل از سال،54 كاشان حرف اول را در صادرات فرش كشور می زد و اكنون نیز برغم حضور سایر رقبا و مشكلات صادرات فرش ، كاشان جایگاه خود را تا حدودی حفظ كرده‌است.

 اگر تولیدكنندگان فرش دست باف كاشان به مسایلی همچون استفاده از مواد اولیه مرغوب، ثبات رنگ و تنوع طرح توجه كنند، جایگاه فرش كاشان بویژه در بازارهای داخلی و خارجی حفظ خواهد شد.

میزان تقریبی تولید فرش دست باف این شهرستان را بیش از 80 هزار متر مربع در سال است از این میزان حدود 30 درصد آن صادر و بقیه در بازار داخلی عرضه شده‌است. اكنون حدود 8 هزار نفر در كاشان به ویژه روستاهای این شهرستان به بافت فرش اشتغال دارند.

به طور متوسط 7ماه طول می‌کشد تایک فرش  5/2 در 5/3 بافته شود و حدود 170هزار تومان مواد اولیه می‌خواهد. قیمت فروش این فرش 800 هزار تومان است و مزد بافت آن حدود 600 هزار تومان.

حال اين هنر ديرينه ومعيشت هشت هزار نفري تا كجا دوام مي آورد وچه صرح هايي براي نجات آن بايد داده شود؟   راستي طرح مصوب حل مشكل فرش مجلس هاي گذشته معروف به كاشان به كجا رسيد؟

+ نوشته شده در  جمعه ۲۲ مرداد ۱۳۸۹ساعت 6:55  توسط ق  |