فضاي مجازي: فضای مجازی،  فضايي بسيار بزرگ و گسترده است كه نبايد آن را دنیایی غیر واقعی و خیالی دانست.  اين فضا كاملا صنعتي است و تعاملي بودن،  ديجيتالي بودن و غير مركزي بودن از عمده ويژگي هاي آن است. فضايي است كه در آن افراد مي توانند چند كار را با يكديگر، به طور همزمان و بدون هيچ گونه محدوديتي انجام دهند.

  شهر مجازي: با ظهور صنعت همزمان ارتباطات (عاملي،1383) ، كامپيوتر و به دنبال آن ارتباطات

شبكه اي از طريق آرپانت و سپس شكل فراگير اين ارتباط در قالب اينترنت فضاي جديدي براي شهر بوجود آمد كه از آن تعبير به شهر مجازي مي شود. ظهور شهر مجازي در درجه اول موجب كاهش حركت جمعيت در شهر واقعي مي شود و در درجه بعدي فضاهاي همزمان را بدون فرسايش و اصطكاك با يك هندسه موازي امكان پذير مي سازد.[1]

  دانشگاه مجازي : دانشگاه مجازی دانشگاهی است که دروس و برنامه های آموزشی را از طریق اینترنت به دانشجو ارائه می کند و دانشجو با استفاده از تکنولوژی اینترنت، نیازی به حضور درکلاس های درس سنتی ندارد. در واقع دانشگاه مجازی نوعی از آموزش از راه دور است که در آن تکنولوژی وب و اینترنت برای آموزش و ارزشیابی دانشجو به کار می رود.

اولين شهر مجازي در آمستردام هلند در سال 1994 شكل گرفت و به دنبال آن ساير كشورها مثل توكيو و سنگاپور وارد اين فضاي شهري شدند.درشهر مجازي كه مبتني بر فضاي واقعي است  از ابزار ICT نظیر برنامه های کاربردی و کامپیوتر برای افزایش کارایی و اثر بخشی خدمات به مردم، بنگاههای اقتصادی وکارمندان دیگر بخشهای دولت استفاده می شود. این کار از طریق  خرید ، فروش و مبادله کالا ، خدمات و اطلاعات در بستری از شبکه های کامپیوتری بخصوص اینترنت صورت می گیرد.در یک شهر هوشمند، کلیه اطلاعات و خدمات به صورت الکترونیک به مردم ارائه می شود. ایجاد شهرهای ا لکترونیک فواید زیادی به دنبال دارد که از مهمترین آنها می توان به کاهش  هزینه، افزایش درآمدها، افزا یش کیفیت خدمات و کاهش زمان دسترسی به خدمات و بالا بردن میزان دسترسی به خدمات اشاره کرد. کاهش میزان آلودگی هوا و ترا فیک و همچنین شفاف کردن اطلاعات و مراحل و انجام خدمات و قوانین وجلوگیری از اعمال سلیقه کارمندان از دیگر مزایای شهر الکترونیک است.اساس شهر الکترونیکی بهره گیری از رسانه های الکترونیکی  و  بهره وری از اینترنت در جهت کمک به تسهیل  امور شهروندان است. در شهر مجازي ايجاد دولت الكترونيك ، پول الكترونيك و آموزش الكترونيك بسيار مهم است كه در اين مقاله بحث آموزش الكترونيك و به خصوص دانشگاه الكترونيك مورد توجه است.

      پیدایش آموزش مجازی

  تاریخ تفكر آموزش از راه‌دور را باید در اواسط قرن بیستم جستجو كرد. ایده آموزش غیرحضوری كه پیشینه تاریخی آموزش اینترنتی یا دانشگاه مجازی قلمداد می ‌شود، به طرح دانشگاه آزاد (open university) كه از سوی كشور انگلیس مطرح گردید، مربوط می‌شود. براساس این طرح، متقاضیان با استفاده از برنامه‌های تلویزیونی، آموزش‌های علمی لازم را می‌گذراندند و سپس مدرك دریافت می‌كردند. همچنین با ابداع مفهوم ”كلینیك آزاد“ در ایالات متحده آمریكا (در دهه 1960) و با راه‌اندازی كارگاه مشورتی و كرسی‌های آموزشی در داخل این كشور، گام عملی بزرگتری در این زمینه برداشته شد. در دهه هفتاد میلادی با توجه به دسترسی گسترده و عمومی به كامپیوتر در آمریكا، تدریس غیرحضوری با استفاده از شیوه‌ای تحت عنوان «modem bulletin board» رایج شد و برای اولین بار، ارائه واحدهای درسی به صورت «on line» در اوایل دهه 1980 توسط یكی از بنیانگذاران دانشگاه مجازی در ایالات متحده آمریكا ابداع گردید. در سال 1988 برای اولین بار یك برنامه نرم‌افزاری قدرتمند كه بیانگر تحول انقلابی در سیستم الكترونیكی بود، تحت عنوان «استاد دیجیتالی» (Digital-Prophessor) كه یكی از موارد استفاده اولیه از كامپیوتر تلفنی در امور آموزشی را پیشنهاد می‌كرد، در آمریكا مورد استفاده قرار گرفت. از آن زمان تاكنون، دانشگاه مجازی تحولات زیادی را پشت‌سر گذاشته است؛ از جمله در سال 1995 مراكز علمی ـ آموزشی آمریكا با ایجاد تغییراتی در این سیستم و تقویت آن، به امكان گسترش شیوه آموزش الكترونیكی به سراسر دنیا دست یافته‌اند. اگرچه در ابتدای كار، افكار عمومی، كمپ‌ها و وب‌سایت‌های جهانی، از جمله سایت‌های مربوط به آموزش مجازی را هوس زودگذر «Passimg fad» تلقی می‌كردند، اما امروزه شاهد ایجاد صدها سایت آموزشی با قابلیت ارائه بیش از پانصد عنوان درسی كم هزینه بر روی اینترنت جهانی هستیم كه موضوعات بسیار گسترده و متفاوت علمی را تحت پوشش خود قرار داده‌اند. در كشور ما نيز دانشگاه شیراز بعنوان اولین دانشگاه الکترونیکی کشور در اواخر سال 1382 فعالیت خود را آغاز نمود. این دانشگاه رسما توسط وزیر علوم، تحقیقات و فنآوری در اردیبهشت ماه سال 1383 افتتاح گردید.

آموزش‌های مبتنی بر تكنولوژی نوین اینترنت، با تغییرات بنیادینی كه در مفاهیم آموزش سنتی ایجاد كرده ، توانسته است بسیاری از ناكارآمدی‌های سیستم‌های سنتی آموزشی را رفع كرده و دگرگونی‌های اساسی را در آموزش به وجود آورد. محور تغییرات ایجاد شده، حذف زمان، مكان و محدودیت‌های منابع آموزشی از سیستم‌های سنتی است. این امر سبب تغییر روش‌ها و رویكردها در امر آموزش شده است. برای این آموزش محدودیت مکانی و یا زمانی وجود ندارد و دانشجو می تواند بر حسب تمایل، زمان و واحدهای درسی خود را انتخاب کند.همچنین نیازی نیست تا تعداد دانشجویان به حد نصاب برسد و واحدهای ارائه شده نیز به همین ترتیب محدودیتی ندارند.در این نوع از آموزش با تعداد محدودی استاد می توان دانشجویان بسیاری را پوشش داد.علاوه بر این که انتقال الکترونیکی متون درسی به صورت فایل های متنی از چاپ کاغذ بسیار با     صرفه تر است و تمام هزینه های دانشگاهی به نحو چشمگیری کا هش می یابد. تکنیک های آموزشی که در این روش استفاده می شوند متنوع ترهستند، منتشرکردن متون،فایل های صوتی و تصویری جلسات تدریس، اسلایدها و نمودارهای درسی، اتاقهای چت و کنفرانس،استفاده از شبکه های آموزشی رادیویی و تلویزیونی بر روی اینترنت از آن جمله اند.علاوه بر این استفاده و دسترسی بهتر به کتابخانه ها و منابع آموزشی و امکان جستجوی سریع در حین مطالعه دروس بدون آن که نیاز به ترک محیط مطالعه و صرف وقت شود،به کیفیت این شکل از تحصیل می افزاید. مزيت ديگر اين نوع شيوه آموزش تاثير مثبتي است كه بر اقتصاد كشورها مي گذارد.  از نظر اقتصادی  دانشگاه های مجازی به خاطر جذب بدون محدوديت دانشجو از سراسر جهان می توانند موجب جذب ارزآوری شود. ارزی که می توان از آن در تحقیق و یا توسعه دانشگاه ها بهره جست. از آن جایی که دانشگاه های مجازی هزینه های کمتری نسبت به دانشگاه های سنتی دارند تاسیس دانشگاه های مجازی بسیار مقرون به صرفه است . [2] از طرف دیگر منتقدان این شیوه از تحصیل، آن را از بعضی جهات غیرحرفه ای می دانند.آنها معتقدند که نظارت مستقیم بر نحوه تحصیل دانشجویانی که به این روش تحصیل می کنند وجود ندارد و این مقوله بیشتر نوعی تجارت اینترنتی مدارک تحصیلی است. سیستم های ارزشیابی و ارزشگذاری ناقص و نا کارآمدند و....عده ای دیگر از زاویه دیگری بر این مقوله نظر کرده اند و می گویند که هدف از تحصیلات دانشگاهی تنها یادگیری یک سری از دروس و یا کسب اطلاعات و مهارت ها نیست بلکه دانشگاه مرحله ای است برای اجتماعی شدن و ورود به اجتماع .آن چنان که مدرسه در مراحل پایین تر آموزشی چنین نقش حیاتی دارد که اینترنت به خوبی جایگزین آجرهای کلاس های درس و ... می شود، ولی هرگز نمی تواند جایگزین چالش های متحول کننده ای بشود که در روابط چهره به چهره وجود دارد. علاوه بر نقدهايي كه بر اين سيستم آموزشي وارد آمده نقد ديگري نيز وارد است كه در مورد ايران صدق مي كند. ارتباط اینترنتی الفبای دانشگاه مجازی است برای دانشجویانی که از داخل ایران خواستار تحصیل به این شیوه باشند، با وجود سرعتهای پایین استفاده مطلوب از کنفرانس های ویدئویی و شنیداری، ممکن نیست. علاوه بر این هزینه های استفاده از ارتباط اینترنتی در ایران نسبتا بالاست در حالی که در کشورهای دیگر هم کیفیت و هم کمیت ارتباطات اینترنتی بهتراست.خطوط تلفنی که به عنوان خطوط مخابراتی ارتباطی استفاده می شوند با سرعت های بسیار بالای ارتباطات جهانی (فیبرنوری)قابل مقایسه نیستند. در صورت سرویس دهی به دانشجویان خارج از ایران هم مشکل ارتباطی هم چنان باقی است اگرچه بسیاری ار کشورها از کابل برای ارتباط استفاده می کنند و سرعت های بالا و مطلوبی دارند اما سرویس دهنده های ایرانی بسیار ضعیف عمل می کنند و در مقابل هک شدن بسیار آسیب پذیرند. در دروسی که نیاز به واحد های عملی و یا شرکت در جلسات اینترنتی است برنامه ریزی آموزشی نیاز به دقت بیشتری دارد. به هر حال، اگر چه ایران از این قافله عقب است، ولی با فاصله كمي حرکت می کند. چرا که سیستم های ارتباطی ما بسیار ضعیف و آسیب پذیرند ولی سرعت حیرت آور این پدیده آموزشی، این نوع از آموزش را برای ما نیز اجتناب ناپذیر کرده است و باید همراه با همه دنیا برای استفاده از آن تلاش کنیم.

نتيجه گيري بر اساس رويكرد نظري:

پارادایم دو جهانی شدن ها در درجه ي اول به تبیین دو جهان موازی و در عین حال مرتبط و در هم آمیخته  می پردازد و در درجهء بعدی جهانی شدن های متکثری را درون این دو جهان مورد توجه قرار می دهد.در واقع مهمترین تغییر جهان معاصر،که بنیان تغییرات آینده ي جهان را می سازد ،رقابت جهان واقعی و جهان مجازی است. "(عاملی،41،1383 ) حرف اصلی این است که این دو دنیا مکمل یگدیگرند و بر روی هم اثرگذار  هستند.آموزش به عنوان يكي از زير ساختهاي اصلي هر دو فضا مهمترين اهرم اثربخش براي افزايش مــــوفقيت اقتصادي و رشد نيروي كار آموزش ديده است لذا همان طور كه در فضاي واقعي آن را جدي گرفته اند بايد در فضاي مجازي نيز روي آن سرمايه گذاري كرد و اعتبارات و امكاناتي براي آن اختصاص داد. از عمده مشكلات موجود در ايران كه پيشرفت در اين حوزه را با مشكل مواجه كرده است ، سرعت پايين خطوط اينترنتي و سواد نه چندان بالاي كامپيوتري است. براي حل اين مشكلها باید به اصلاح و تكمیل پروژه‌های مخابراتی و رفع معایب سرویس دهنده‌از يك سو و دسترسی به آخرین روش‌های كامپیوتری مدیریتی و تربیت متخصصانی در این زمینه از سويي ديگر پرداخت. در كشور ما كه تعداد داوطلبان ورود به دانشگاه زياد است اما پذيرش دانشجو از سوي دانشگاه با محدوديت روبه روست ، دانشگاه مجازي مي تواند به كمك دانشگاه واقعي بيايد و عرصه رقابت ، ناراحتيها و نقصان اين نوع شيوه جذب دانشجو را از ميان ببرد. وجود دانشگاه مجازي در شهر پر جمعيتي چون تهران مي تواند در خصوص كاهش حجم ترافيك و تراكم بسيار زياد آدمها در سطح شهر كمك شاياني نمايد چرا كه دانشجويان سهم بسزايي در ترافيك انساني و ترافيك ماشيني شهر دارند. همچنين حضور اين نوع شيوه آموزش در كشور مي تواند شرايطي فراهم كند براي  افرادي كه به دليل اشتغال و يا مشغوليت هاي زندگي قادر به ادامه تحصيل نيستند اينچنين در خانه ودر  هرجايي كه هستند از طريق متصل شدن به فضاي سايبر به راحتي تحت آموزش قرار گيرند و از تحصيل به دور نمانند.

دانشگاه هاي مجازي كشور:

http://elc.znu.ac.ir                       مرکز یادگیری الکترونیک دانشگاه زنجان

http://www.tmvu.ir                       دانشگاه تربیت مدرس

http://vu.hadith.ac.ir                     دانشکده مجازی علوم حدیث

http://www.aut.ac.ir/virtual-aut  مرکز آموزشهای مجازی و فراگیری از دور امیرکبیر

http://home.elearning-iust.ir         دانشگاه مجازی علم و صنعت

http://www.iranu.com                   دانشگاه بین المللی ایرانیان

http://www.net2university.com     دانشگاه اینترنتی ایران

http://takfa.msrt.ir/f__committe/committe3.htm کمیته بستر سازی دانشگاه مجازی طرح تکفا در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

http://vu.aictc.com/docum.htm        طرح ملی آموزش مجازی - اسناد 

http://vu.um.ac.ir/login.php         سيستم آموزش مجازی دانشگاه فردوسی مشهد

www.sharif.vu.com                           دانشگاه مجازی شریف 

http://vu.sharif.edu

http://www.reisu-fars.com          موسسه آموزشی و تحقيقاتی دانشگاه شيراز

http://www.azad.ac.ir/vu/vu.htm           دانشگاه آزاد اسلامی

 

منابع:

1- عاملي،س(1384)دو فضايي شدن شهر: شهر مجازي ضرورت بنيادين براي كلان شهرهاي ايران ،فصلنامه انجمن ايراني مطالعات فرهنگي و ارتباطات، شماره پیاپی 2 و 3،تهران     

          2- سپاسی، مریم (1382)، ”از دانشگاه مجازی چه میدانیم؟“، همشهری، شماره 3217، ص 18

3- عاملی، س(1383) دوجهانی شدن ها و آیندهء هویت های هم زمان، هویت ملی و جهانی شدن ، تهران : موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی

4- كریم زادگان مقدم، داود (1382)، ”گزارش دبیر اولین همایش آموزش الكترونیكی“، چكیده مقالات، تهران

نوشته نیلوفر هومن بات

+ نوشته شده در  جمعه ۱۴ تیر ۱۳۸۷ساعت 8:39  توسط ق  |